Rönesans Tiyatrosu

Konu: Rönesans Tiyatrosu Salı Ara. 09, 2008 8:39 pm

RÖNESANS TİYATROSU

Rönesans tiyatrosu İtalya'da başladı ama en önemli ürünlerini Rönesans'ı geç yaşayan İngiltere gibi ülkeler verdi. 15. yüzyılda İtalya'da Plautus Terentius ve Seneca'nın oyunları yeniden okunmaya başlamıştır. Yüzyılın sonuna doğru bu yazarların oyunları önce Roma sonra Ferrara'da sahnelenmiştir. İtalyan Rönesans tiyatrosu mimarlık açısından da klasik tiyatroya öykünüyordu. 1414'te
Romalı mimar Vitruvius'un Mimarlık Üzerine adlı kitabı keşfedildi ve
Avrupa dillerine çevrildi. Bu yapıta dayanılarak İtalya'da Roma
tiyatroları inşa edilmeye başladı. Bu çalışmaların ürünü olan Venedikli
mimar Andrea Palladio'nun tasarlayıp 1585'te Vincenzo Scamozzi'nin
tamamladığı Vicenzo'da ki Olimpico Tiyatrosu Avrupa'nın günümüze ulaşan en eski kapalı tiyatrosudur. Scamozzi geri plandaki kemerlerin arkasına sokak sahnelerini gösteren üç boyutlu perspektif panoları yerleştirmişti. Rönesans tiyatrosunun en özgün yönlerinden
bir de perspektife verdiği önemdir.

Rönesans döneminin başında İtalyan tiyatrosu fazla kuralcı bir yola sapmış klasik ölçülere ve Aristoteles'in zaman
mekan ve eylem birliği ölçütüne bağlı kalma adına uzun bir süre cansız
ürünler vermiştir. Gene de Plautus'un açık saçık komedyaları bu dönemde
Aristo ve Ruzzante gibi iki önemli yazara esin kaynağı oldu. İtalyan
tiyatrosuna ulusal bir dil ve yerel karakterler kazandıran bu iki
yazardan sonra
İtalyan'ın dünya tiyatrosuna en önemli katkısı olan Commedia dell'arte
doğdu. Canlı bir halk tiyatrosu geleneğine dayanan ve farklı öğeleri
bütünleştiren Commedia dell'arte edebi bir metne değil doğaçlama oyunculuğuna dayanan bir tiyatro türüydü. Kökenleri ortaçağ cambazlığına mime ve fabula Atellana'ya değin götürülebilecek olan Commedia dell'arte'nin yeniliği topluluk oyununa dayanmasıydı. Sürekli bir arada çalışan ve çok uzun bir süre aynı rolü oynayan oyuncular daha öncesi eşi görülmemiş bir virtüözlük düzeyine ulaşabiliyordu. Oyunlarda senaryo vardı
ama her oyuncu diyalogun kendine düşen bölümünü zaman içinde istediği
gibi geliştirebiliyordu. Venedikli pinti tüccar Pantalone gibi bütün
tiyatroya mal olacak tipleri Commedia dell'arte yarattı. Profesyonel
kadın oyuncu kullanan ilk tiyatroda Commedia dell'arte'ydi.

İtalyan tiyatrosu 16. yüzyılda sahneyi edebiyattan arındırırken İspanya da tam tersini yaptı; tiyatroyu yeniden edebileştirdi en önemli edebiyat ürünlerini tiyatro alanında verdi. İspanya Reform hareketinden etkilenmediği için eski dinsel tiyatro auto sacramental (ayin oyunu) adıyla devam etti. Bu tek perdelik oyunlar öteki ülkelerde dinsel tiyatroyu gülünçleştiren öğelerden arındırıldığı için İspanya'nın en iyi şairleri de bu alanda yeteneklerini denemekten çekinmediler. Ülkenin ilk sabit tiyatroları da İspanyol edebiyatının Altın çağ olarak anılan bu dönemde yapıldı. İspanyol tiyatrosu kendini klasikçiliğin kurallarıyla sınırlamamasıyla İtalyan tiyatrosundan farklıydı. Duyguya lirizme tutkulu eylemlere yer veriyordu. En önemli yazarları

İtalyan Rönesansı'nın etkisi İngiltere'de daha geç ve daha zayıf hissedildi. Bu yüzden Elizabeth dönemi (1558- 1603) yalnızca tiyatroda değil
genel olarak edebiyatta özgün İngiliz geleneğinde kurulduğu yıllar
oldu. Aslında bu dönemde İngiliz tiyatrosu karşıt etkilere açık
durumdaydı: Bir yandan Protestan kilisesinin nüfuzunu kırmak için
Corpus Christi Yortusu'nu kutlamak yasaklanmış bu da gizem ve ibret oyunlarının gerilemesine yol açmıştır. Öte yandan saray tiyatroyu İngiliz ulusak kimliğini pekiştirmek içinde kullanmak istiyordu. Bütün bunlara karşı
ahlaki ve dinsel çatışmaların özgürleştirici etkisi de 16. yüzyılın
sonuna doğru şiddetlendi. Bunun sonucunda ortaya tiyatro da bu gerilimli yeniliklere açık ruh halini yansıtıyordu. İngiliz tiyatrosu kendi özgün ortaçağ geleneğinden aldığı mirası kara Avrupa'sının daha incelmiş buluşlarıyla kaynaştırarak saray tiyatrosunun sınırlarını aşan toplumun her kesimine seslenebilen bir sanat türü yarattı.
Marlovu'un Shakespeare'nin Beaumant ve Fletcher'in oyunlarını herkes izleyebiliyordu. İngiltere'de de ilk tiyatrolar 1576'dan başlayarak Elizabeth döneminde kuruldu. Bu ilk tiyatrolar üstü açık bir yapı içinde
yükseltilmiş bir tahta platformdan oluşan sahnenin üç yanında bulunan
sıralarda oturuyordu. İzleyicilerle oyuncular arasındaki alış veriş
İtalyan tiyatrosundan daha fazlaydı. Buna karşılık biletler de daha
ucuzdu. 1590'larda her tiyatro soylu bir kişinin desteğiyle
işletiliyordu. İtalyan tiyatrosundan bir farkı da
kadın oyuncuların olmamasıdır. Kadın rollerini çoğu zaman erkek
oyuncular üstleniyordu. Elizabeth'ten sonra gelen James döneminde
(1603-25) tiyatro içerik olarak klasikçiliğe daha çok yaklaşırken konu zenginliğini ve ufuk genişliğini de yitirmeye başladı. Bu dönemde Ben Janson John Ford John Webster ve John Lyly gibi yazarlar zaman mekan ve eylem birliği kurallarına önem verirken trajedi ve komediyi de birbirinden daha kesin çizgilerle ayırdılar. 17. yüzyılın ortalarına doğru İngiliz tiyatrosu
maske ve dekor gibi görsel öğelere daha çok yer vermeye başlamıştı.
1642'deki burjuva devriminden sonra tiyatrolar kapatıldı ve sahne
sanatı çok uzun bir süre eski canlılığına kavuşamadı.

Fransa'da düzenli tiyatro toplulukları 16. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Bunların repertuvarında ibret ve mucize oyunları kadar
kaba bürlesk ve parodiler de yer alıyordu. Ama Fransa'nın öbür Avrupa
ülkeleri gibi özgün bir yerel tiyatro geleneği yoktu. Bu yüzden İtalyan
Rönesansı'nın etkisini kolayca benimsedi. 17. yüzyılda ülkenin güçlü
bir merkezi yönetim altında birleşmesini sağlayan Başbakan Kardinal
Richeliu en gelişmiş sahne teknolojisini içeren bir tiyatro binası yaptırdı. Richeliu trajedi ile komedinin birbirinden ayrılması
tiyatrodan traji-komik öğelerin atılması içinde çalıştı. Ama dönemin üç
önemli yazarından biri olan Corneille'in Le Cid'i Kardinalin
yerleştirmeye çalıştığı klasik birlik kurallarını hiçe sayan bir
trajikomediydi. Corneille'in rakibi Racine ise klasikçi kuralların
içinde kalarak trajediye romantik bir ton kazandırdı. Konularını
Yunan-Roma mitolojisinden ve tarihten alan bu iki yazara karşılık
Moliere Fransız toplumunun gündelik yaşamından aldığı tiplerle kendi çağını aşan bir modern komedi anlayışının kurucusu oldu. Üstelik
17. yüzyılda Avrupa'nın başka ülkelerinde de ulusal tiyatrolar kuruldu. Ama bunların çoğu sınırlı bir izleyici kesimine seslenebilen saray tiyatroları olarak kalacaktı. Opera ve balede gene aynı dönemde soylu sınıfın seyirlik sanatları olarak gelişmişti.17. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz Restorasyon dönemi (1660-85) tiyatrosu Elizabeth dönemine geri dönmek istediyse de
İngiliz aristokrasisinin soğuk mizah anlayışını yansıtan bir töre
komedisinden öteye gidemedi. Restorasyon tiyatrosunun en başarılı
örneği sayılan William Congreve'in The Way of the World'ü (Dünyanın
Hali) bile günümüzde sahnelenmektedir. İtalyan tiyatrosunun en önemli
yazarı 18. yüzyılın ortasında bir çok komedi kaleme alan Carlo
Goldoni'dir.
orta sınıf törelerini ve entrikalarını konu alan özgün bir İspanyol
türü olan perdelerin ve kılıç oyunu tarzında binden çok yapıt yazmış
olan Lope de Vega ile İspanyol barok üslubunun en tipik temsilcisi olan
Calderon'dur. Avrupa'daki düşünsel daha önce oyunların sahnelendiği han avlularının biraz daha geliştirilmiş biçimiydi; seyirciler dönemin en sevilen oyun yazarıydı.