1923'ten Günümüze (Cumhuriyet Dönemi) Türk Tiyatrosu

1923'ten Günümüze (Cumhuriyet Dönemi) TÜRK TİYATROSU

Cumhuriyet döneminde tiyatroda Batı modelini benimseyen Türkiye gerek tiyatronun kurumsallaşması gerekse oyun yazarlığının gelişmesi bakımından önemli atılımlara sahne oldu.

Tiyatroyu Türkiye'de çağdaş bir sanat alanına dönüştürme yolunda ilk
büyük katkı ünlü tiyatro ve sinema adamı Muhsin Ertuğrul'dan geldi.
1927'de Darülbedayi'nin başına geçen Ertuğrul yerli yazarları yüreklendirmesiyle izleyiciye sunduğu çağdaş çeviri oyunlarla sahneleme oyunculuk ve dekor kullanımında güncel anlayışı yerleştirmesiyle yetişmelerine katkıda bulunduğu kadın ve erkek oyuncularla bugünkü Türk tiyatrosunun temellerini attı.
Eğitim görmüş tiyatrocuların yetişmesinde büyük hizmet vermiş olan Ankara Devlet Konservatuvarı ise Musiki ve Temsil Akademisi'nin bir bölümü olarak açıldı. Burada
ilk mezunların çıktığı 1941'de Tatbikat sahnesi oluşturuldu. Bu
hazırlık aşamalarından sonra da 1949'da Devlet Tiyatroları resmen
kuruldu.

1950'den sonra tiyatro kuramlarının gelişmesi bakımından önemli
atılımlar gerçekleştirilmeye başlandı. Tiyatronun yaygınlaştırılması
yolunda devlet eliyle sürdürülen çabalar sonucunda Devlet Tiyatroları Ankaraİstanbul İzmir Bursa Adana
Trabzon ve Diyarbakır gibi kentlerde perdelerini açarak ve turneler
düzenleyerek Türkiye'nin her yanında izleyiciye ulaşır hale geldi.
Yetmiş yılı aşan tarihi boyunca çeşitli iniş çıkışlar yapan İstanbul
Şehir Tiyatroları da çeşitli semtlerde beş sahneye sahip oldu. Türk
tiyatrosunun gelişmesinde her zaman önemli rol oynamış olan özel
tiyatroların sayısında 1960'larda büyük bir artış görüldü.
Etkinliklerini 1960'lardan bu yana sürdüren özel topluluklar arasında
Kent Oyuncuları Ankara Sanat Tiyatrosu
Dormen Tiyatrosu ve Dostlar Tiyatrosu sayılabilir. Oyunculuk ve
sahneleme açısından Batı modelini izleyen ödenekli ve özel tiyatrolar
yanında
ortaoyunu ve tuluat tiyatrosunun oyunculuk tarzını sürdüren özel
topluluklar da oldu. 1970'lerin ortalarında pek çok özel tiyatro kapandı
yeni açılanların bir bölümü de başarılı olamadı. 1980'lerin
ortalarından bu yana İstanbul'daki özel tiyatrolar yeniden bir canlanma
dönemine girdiler.

Türk oyun yazarlığı
Cumhuriyet döneminde Batı modelini uygulayan tiyatronun kurumsallaşması
yolunda yapılan atılıma koşut olarak gelişme gösterdi. Gerçekçi Avrupa
tiyatrosundan büyük ölçüde etkilenen Türk yazarları gerçekçi doğrultuda yazdıkları oyunlarda öncelikle
Osmanlı toplumundan modern Türk toplumuna geçilirken yaşanan sancıları
dile getirdiler. Bu geçiş dönemini yansıtmakta en başarılı olmuş
yapıtlar Reşat Nuri Güntekin'in Yaprak Dökümü (1930) ve Ahmet Kutsi
Tecer'in Köşebaşı'sı (1984) idi. Çok üretken bir yazar olan Cevat Fehmi
Başkut ise toplumsal eleştirel yaklaşımını çoğunlukla güldürü çerçevesi
içine yerleştirdi.

Türk oyun yazarlığında Cumhuriyetin ilk 30 yılında ağırlık kazanan
eleştirel gerçekçi yaklaşım etkisini günümüze değin sürdürdü.
1950'lerden çok partili döneme geçildiğinde devlet yönetimine ilişkin
siyasal sorunlarda tiyatro sahnesinde gündeme getirildi. Aynı zamanda toplumsal sorunları yansıtma aşamasından
bu sorunların kaynak ve nedenlerini irdeleme aşamasına geçildi. Bu
dönemde Türk tiyatrosu yeni yazarlar kazandı. Aziz Nesin ve Haldun
Taner bildik gerçekçi dram kalıplarını zorlayarak yeni biçim
denemelerine giriştiler.
1960'lar Türk tiyatro edebiyatı içinde parlak bir dönem oldu. Siyasal ekonomik kültürel açılardan önemli bir bilinçlenme aşamasının yaşandığı bu dönemde tiyatro işçi ve köylü kesiminin sorunlarına eğildi. Bir yandan orta sınıftan ailelerin yaşadığı toplumsal ve ekonomik sorunları irdeleyen gerçekçi oyunlar yazılırken köy ve gecekondu ortamı da yaşama ve giyinme biçimi ve dil özellikleriyle sahneye getirildi.

Bu dönemin en yaygın türlerinden biri de konularını Osmanlı tarihinden halk kahramanlarının yaşamlarından ve mitolojiden alan şiir diliyle yazılmış oyunlardır. Güngör Dilmen Orhan Asena
Necati Cumalı bu doğrultuda yapıtlar verdiler. 1960'ların sonlarına
doğru siyasal içerikli belgesel oyunlarda yazılmaya başlandı. Sermet
Çağan'ın Brecht'in epik tiyatro yöntemini doğrudan uyguladığı Ayak Bacak Fabrikası (1964) bu dönemde toplumcu gerçekçi yaklaşımın bir örneği oldu.

Türk oyun yazarlığına öz ve biçim açısından kişiliğini kazandırma
yolunda önemli bir katkı 1960'larda Haldun Taner'den geldi. Ahmet Kutsi
Tecer'in 1940'larda geleneksel Türk tiyatrosunun gevşek dokulu oyun
yapısını ve göstermeci anlatımını kullanarak yazdığı Köşebaşı oyununun
ardından
1950'lerde ve 1960'ların başlarında göstermeci anlatımı kullanma ve
tiyatroda açık biçim anlayışını benimseme yolunda oyun denemeleri
yazmış olan Taner
1964'te Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu tarafından sahnelenen
Keşanlı Ali Destanı'yla geleneksel Türk tiyatrosunun belirleyici
özelliklerini çağdaş anlamda toplumsal siyasal bir içerikle birleştiren
yeni bir yerli türün yerli epik müzikalin yaratıcısı oldu.

1970'lerde pek çok topluluk ağırlıkla politik tiyatro üstünde durdu. Bu
dönemde sık sık yerli ve yabancı siyasal-belgesel oyunlar sahnelendi;
bir yandan da gerçekçi köy oyunları tarihsel oyunlar geleneksel Türk tiyatrosunun özelliklerine dayalı müzikli oyunlar kabare oyunları
epik oyunlar yazıldı. Ülkede yaşanan toplumsal siyasal çalkantılardan
tiyatronun da olumsuz bir pay aldığı bu dönemin en başarılı oyunlar
geleneksel Türk tiyatrosunun anlatım biçimlerini kullanmayı sürdüren
Turgut Özakman'ın aynı biçemi benimseyen Oktay Arayıcı'nın ve Asiye
Nasıl Kurtulur? Oyunuyla üne gene epik türde yazdığı toplumcu gerçekçi oyunlarla pekiştiren Vasıf Öngören'in ürünleridir.
1980'lerde ise oyun yazarlığı nicelik ve nitelik açısından bir durgunluk yaşadı. Bu dönemde Refik Erduran Orhan Asena Turan Oflazoğlu Necati Cumalı Melih Cevdet Anday Turgut Özakman Recep Bilginer Güngör Dilmen Başar Sabuncu Dinçer Sümer gibi 1950'lerden yada 1960'lardan bu yana oyun yazmayı sürdüren yazarlar dışında 1970'lerde yazmaya başlayan Bilgesu Erenus ve Tuncer Cücenoğlu'nun yapıtlarıyla 1980'lerde gündeme gelen Murathan Mungan Ülkü Ayvaz Ferhan Şensoy ve Mehmet Baydur gibi yeni yazarların oyunları sergilendi. Turan Oflazoğlu Sabahattin Kudret Aksal