evciLLeştiriLemeyen HayvanLar

Konu: evciLLeştiriLemeyen HayvanLar Ptsi Ara. 08, 2008 9:17 pm

Birçok vahşi hayvanın yavrusu, çok küçükken anasından alınır, vahşi
ortamından uzaklaştırılır ve medeni bir ortamda insanlar tarafından
büyütülürse kolayca uysallaşır. Ancak tam erişkin hale gelince ne
olacağı belli olmaz. Genlerindeki kalıtımsal sosyal davranış biçimi
aniden ortaya çıkabilir.

insana alışma ile evcilleşmeyi birbirine karıştırmamak gerekir. İnsana
alıştırma, tabii bir duygu olan özgürlük içgüdüsünü zora veya
kurnazlığa başvurarak ortadan kaldırmaya dayandığı halde evcilleştirme,
toplu halde yaşama içgüdüsüne dayanır. Yalnız veya çift yaşayan
hayvanlar evcilleştirilemez ancak insana alıştırılabilirler.

Doğada besinini ve barınağını kendisi bularak, düşmanlarına karşı
kendisini ve ailesini savunarak yaşamını ve soyunu sürdürebilen
hayvanların evcilleştirilmeleri, doğal çevrelerinde özgür yaşarken
tutsak edilerek insan eliyle bakılıp beslenmeleri ve insanın
kurallarına göre yaşamaya alıştırılmaları zordur.

Evcilleştirme, yararlanma amacıyla hayvanları insanlara alıştırma
şeklinde tarif edilebilir. Bu tarife göre evcil hayvanları üç bölümde
toplayabiliriz. Ürünlerinden faydalanılanlar (sığır, koyun, keçi,
domuz, kümes hayvanları), gücünden faydalanılanlar (sığır, at, eşek,
deve), dostluklarından faydalanılanlar (kedi, köpek, bazı kuşlar ve
akvaryum balıkları).

Bazı yırtıcı kuşlar, özellikle doğan, atmaca ve şahin, avcılıkta
yararlanılmak amacıyla evcilleştirilmişlerdir. Böcekler içinde
evcilleştirilmiş sadece iki tür vardır. Cilalı taş devrinde
evcilleştirilmiş olan bal arısı ve milattan önce 3000 yıllarında Çin'de
evcilleştirilen ipek böceği.

İlk evcilleştirilen hayvan 10 bin yıl kadar önce köpek, sonra da keçi
ve koyunlar olmuş, bunları sığır ve domuzlar sonra da at izlemiştir.
Kediler köpeklerden binlerce yıl sonra evcilleştirilmişlerdir. Bağımsız
yaradılışlı olmaları belki buna bağlanabilir. Kedilerin fare gibi
zararlı kemiricilerden kurtulmak amacıyla evcilleştirildikleri eski
Mısırlılardan kalma belgelerden anlaşılmaktadır.

Aslında evcilleştirme kavramım açıklamak pek kolay değildir.
Evcilleştirme hayvan terbiyesinden, bir yaban hayvanının insana
alıştırılmasından, evde süs veya zevk diye kedi, köpek, kuş, balık
beslenmesinden farklı bir şeydir.

Evcilleştirme hayvanların insanlarla bir arada yaşamaları şeklinde de
tanımlanır. Bu bir arada yaşama, insan zoruyla sağlanmış olmakla
beraber hayvanların da buna sessizce boyun eğdiği hatta isteyerek razı
oldukları söylenebilir. Bu tanıma göre evcilleştirme bazı hayvan
türlerinde doğuştan var olan sürü halinde ve bir başın önderliğinde
yaşamak eğiliminden ileri gelir.

Köpek ve atın dışındaki hayvanlara bakılınca ortak başka özellikler de
görülüyor. Bir bölgeye bağlı kalmadan geniş sürüler halinde
yaşayabilmek, değişik türden bitkilerle beslenebilmek ve kolay
avlanabilir olmak. Tabii bu ilişkide karşılıklı menfaat da söz
konusudur. Yoksa Avustralya yerlileri kanguruları çoktan evcilleştirmiş
olurlardı.

Bir tanıma göre de, üremesi, yerleşimi ve yiyeceğinin kontrolü
kendinden çıkıp insana geçmiş hayvanlara evcil deniliyor. Bu hayvanlar
kendi türlerinin evcilleşmemiş türlerinden tamamen ayrı bir nesil
oluştururlar. Artık bireysel kişilikleri kalmamış bir sürü
oluşturmuşlardır. İnsanlar onların bir kısmına birer canlı yiyecek
olarak bakmakta, fabrikasyon imalatla aynı şekilde yetiştirilmekte,
zamanı gelince kesilip paketlenmektedirler.

Evcilleştirme hayvanların ruhsal durumlarını da etkiler ve genellikle
bir gerilemeye yol açar. Örneğin, evcil erkek kazlar artık kendilerine
bir yetki bölgesi oluşturmaktan vazgeçerler, babalık ve koruma
görevlerini ihmal ederler. Beyinleri de yaklaşık yüzde 20 hafifler.
Hayvanın dünyayı algılayış biçimi değişir. Avlanma tehlikesi ortadan
kalktığından tepkilerinde bir zayıflama meydana gelir.

Eski Mısır'da antiloplar ve sırtlanlar, Ortaçağda ise sansarlar
evcilleştirilmeye uğraşılmış, başlangıçta umut verici olmuşsa da
sonradan vazgeçilmiştir. Hayvanların birçoğu insan gerek duymadığı ve
binlerce yıl sabır gösteremediği için de evcilleştirilememiş
olabilirler. Belki bugün başlarsak 5000 yıl sonra bahçemizdeki kaplanın
sütünü içebilecek, yüzme havuzumuzda büyük beyaz köpek balığı ile
oynaşabileceğiz.